Επιμέλεια συνέντευξης:
Αργυρώ Γκόλφη, Ψυχολόγος
Χαράλαμπος Πίσχος, Ψυχολόγος
Στο χώρο του Οικονομικού Παν/μίου Αθηνών, εν μέσω εξεταστικής περιόδου αλλά και μεγάλων αλλαγών και ανακατατάξεων στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε τον κ. Ιωάννη Νικολάου, Οργανωσιακό Ψυχολόγο, Επίκουρο Καθηγητή Οργανωσιακής Συμπεριφοράς, στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ, πρώην ΑΣΟΕΕ) και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του European Association of Work & Organizational Psychology (EAWOP). Η συνέντευξη που μας παραχώρησε θα λέγαμε ότι έλαβε κυρίως τη μορφή μιας πολύ εποικοδομητικής συζήτησης σχετικά με τον κλάδο της Οργανωτικής/Εργασιακής Ψυχολογίας και τις προεκτάσεις του ως εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας.
Ξεκινήσαμε να αποσαφηνίζουμε την έννοια του κλάδου όπου μας εξήγησε με απλούς όρους το πως θα περιέγραφε κανείς τον ορισμό της οργανωτικής ψυχολογίας και σε τι διαφοροποιείται από την Εργασιακή Ψυχολογία (Οccupational Psychology) ή την Ψυχολογία της Εργασιακής Υγείας (Οccupational Health Psychology):
Υπάρχει η αμερικάνικη προσέγγιση vs της ευρωπαϊκής προσέγγισης. Στην Ευρώπη χρησιμοποιούμε τον όρο “Work and Organizational psychology”, στην Αμερική το “Industrial and Organizational” και αυτό φαίνεται και από τους τίτλους των συλλόγων που το χρησιμοποιούν. Ουσιαστικά δεν έχει μεγάλες διαφορές. Οι μικροδιαφορές είναι ότι το work and organizational psychology δίνει έμφαση στο θέμα της ευεξίας στον εργασιακό χώρο, ενώ το Industrial and Organizational στο οργανωτικό κομμάτι, που έρχεται πιο κοντά στην έννοια του HR. Το Occupational and Health σαν τομέας, ολοένα αναπτύσσεται και τείνει να γίνει αυτόνομο και σημαντικό κομμάτι στην ψυχολογία με έμφαση στην έρευνα και υπάρχουν χώρες που το εφαρμόζουν, όπως στις Σκανδιναβικές Χώρες, στο Βέλγιο και στην Ολλανδία που ασχολούνται ιδιαίτερα με εφαρμογές της ψυχολογίας στο χώρο εργασίας. Αν θα δίναμε έναν ορισμό, θα λέγαμε απλά ότι είναι η εφαρμογή της ψυχολογίας στο χώρο εργασίας.
Πού θα μπορούσε κάποιος να σπουδάσει οργανωτική ψυχολογία, εντός και εκτός Ελλάδας;
Στο τμήμα μου, όπως και σε άλλα τμήματα του ΟΠΑ το μάθημα της οργανωσιακής ψυχολογίας είναι υποχρεωτικό, ενώ στα περισσότερα τμήματα Ψυχολογίας δυστυχώς δεν διδάσκεται καν, με εξαίρεση το τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ... Παγκοσμίως, υπάρχει μια τάση ένταξης του μαθήματος της οργανωτικής ψυχολογίας όχι μόνο στα Τμήματα Ψυχολογίας αλλά και στα business schools. Είναι μία τάση που αναπτύσσεται ιδιαίτερα στο εξωτερικό. Κάποιοι συνάδελφοι το βλέπουν ως απειλή ότι ξεφεύγεις από το ψυχολογικό κομμάτι, ότι δεν ακολουθούν συγκεκριμένες διαδικασίες, ethics κα. Αλλά στο εξωτερικό οι συνάδελφοι στα business schools πληρώνονται καλύτερα συγκριτικά με τα τμήματα Ψυχολογίας, έχουν άλλο exposure στην αγορά και μεγαλύτερη εκτίμηση μεταξύ των συναδέλφων, τα δύο τελευταία ειδικά ισχύουν και σε εμάς εδώ στο ΟΠΑ…
Στην Ελλάδα, δυστυχώς πολλοί συνάδελφοι ψυχολόγοι θεωρούν την οργανωτική ψυχολογία ως ένα εφαρμοσμένο κομμάτι της κοινωνικής ψυχολογίας. Ενώ στα business schools είναι πολύ χρήσιμο από μόνο του ή συμπληρωματικό με την Διοίκηση του Ανθρώπινου Δυναμικού. Φαντάζει παράξενο σε πολλούς ότι οι ψυχολόγοι δεν κάνουν μόνο κλινικά κομμάτια αλλά εργάζονται και σε επιχειρήσεις. Στην ΑΣΟΕΕ υπάρχουν καθηγητές ψυχολογίας, όπως και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, πέραν του ΑΠΘ/Τμήμα Ψυχολογίας, όπου η συνάδελφος Δέσποινα Ξανθοπούλου, είναι η μοναδική οργανωτική ψυχολόγος σε Ελληνικό τμήμα Ψυχολογίας. Όταν μιλάμε για εφαρμογή της οργανωτικής ψυχολογίας στο χώρο εργασίας, εννοούμε την μελέτη των πνευματικών διαδικασιών και των συμπεριφορών των εργαζομένων. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει πλέον μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στην Οργανωτική Ψυχολογία. Υπάρχουν μόνο μαθήματα οργανωτικής ψυχολογίας σε Μεταπτυχιακά προγράμματα όπως στο ΠΜΣ Διοίκησης Ανθρώπινων Πόρων στην ΑΣΟΕΕ και σε ΠΜΣ Διοίκησης στην Εκπαίδευση. Όσο αφορά τις σπουδές στο εξωτερικό, πολλοί πηγαίνουν στην Ολλανδία και λιγότεροι πλέον στην Αγγλία λόγω ακριβών διδάκτρων. Πανεπιστημιακά προγράμματα αντίστοιχα υπάρχουν επίσης στο Βέλγιο και την Ισπανία. Στην Ελλάδα ωστόσο είναι πιο βασικό και σημαντικό να διδάσκεται σε προπτυχιακό επίπεδο στα τμήματα Ψυχολογίας.
Μας φάνηκε ιδιαίτερα σημαντικό να συζητήσουμε τη διαπίστωση ότι η οργανωτική ψυχολογία λειτουργεί συμπληρωματικά με άλλα επαγγέλματα και όχι αυτόνομα…
Πού θα μπορούσε να οφείλεται αυτό κύριε Νικολάου;
Ένας από τους λόγους είναι ότι πολλά παιδιά το σπουδάζουν στο εξωτερικό. Ένας άλλος λόγος είναι ότι επειδή το μάθημα δεν διδάσκεται σε προπτυχιακό επίπεδο, δεν υπάρχει critical mass για να στηθεί παρόμοιο μεταπτυχιακό σε Τμήμα Ψυχολογίας, καθώς χρειάζεται να έχεις και τους αντίστοιχους διδάσκοντες. Για παράδειγμα, σε άλλα ΑΕΙ/ΤΕΙ είναι πιο δύσκολο να στήσεις ΠΜΣ οργανωτικής ψυχολογίας από ότι στην ΑΣΟΕΕ γιατί εδώ υπάρχουν τρεις οργανωτικοί ψυχολόγοι, εκτός από εμένα, η Μαρία Βακόλα και η Ολίβια Κυριακίδου, ένας καλός πυρήνας δηλαδή. Το ζήτημα κατόπιν είναι αν θα υπάρχει συμμετοχή και ενδιαφέρον για να το παρακολουθήσει κάποιος, γιατί οι φοιτητές δεν έχουν μάθει σε προπτυχιακό επίπεδο τι είναι η οργανωτική ψυχολογία, επομένως δεν έχουν κριτήριο για να επιλέξουν την ειδικότητα αυτή.
Τα παιδιά που μαθαίνουν από εμάς (στο ΟΠΑ) την οργανωτική ψυχολογία, μετά δείχνουν ενδιαφέρον να κάνουν ένα τέτοιο ΠΜΣ. Αλλά εκεί έχουν τους αντίστροφους φόβους από αυτούς που έχουν στο HR, «δεν είμαι business (λένε οι ψυχολόγοι), πώς θα κάνω ΠΜΣ στο HR, δεν είμαι Ψυχολόγος (λένε οι business), πώς θα κάνω ΠΜΣ στην Οργανωτική Ψυχολογία». Συμβαίνει και το ένα και το άλλο. Εμείς παίρνουμε 3-4 ψυχολόγους στο ΠΜΣ στην Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού του ΟΠΑ, ευχόμαστε και γενικότερα η αγορά στο μέλλον να αναζητήσει ακόμη περισσότερους οργανωτικούς ψυχολόγους...Αυτό που με ξενίζει όμως είναι το γεγονός ότι αρκετοί Ψυχολόγοι που έχουν κάνει ΠΜΣ στην Οργανωτική, προσανατολίζονται και στην κλινική πρακτική. Είναι άλλες επιστήμες, άλλο αντικείμενο…ίσως γιατί τα παιδιά έχουν διαφορετικές προσδοκίες όταν φοιτούν και άλλα τελικά πράγματα αντιμετωπίζουν όταν μπαίνουν στο χώρο των εταιρειών. Σκέφτονται, ας έχω και το δικό μου γραφείο, για να βγάζω και από εκεί τα προς το ζην.
Στην ερώτηση για τις αρμοδιότητες οργανωτικού ψυχολόγου μας έδωσε την εξής εικόνα:
Στην Ελλάδα δεν θα βρεις κάποιον που να δουλεύει σε εταιρεία με τίτλο οργανωτικός ψυχολόγος, γιατί τους φοβίζει ο τίτλος «ψυχολόγος». Οι επιχειρήσεις αποφεύγουν να τους ονοματίσουν έτσι, γιατί αν το πουν στο εργασιακό πλαίσιο, θα ρωτήσουν οι άλλοι «γιατί, συμβαίνει κάτι ανησυχητικό;». Έτσι λοιπόν πολλοί οργανωτικοί ψυχολόγοι θα πάνε σε τμήματα Ανθρωπίνων Πόρων ή σαν σύμβουλοι σε εταιρείες για να παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες, είτε EAP, είτε HR consulting… Στην Αγγλία θα δει κανείς ότι δουλεύουν σε εταιρείες που προσφέρουν καθαρά υπηρεσίες Ψυχολόγου στο κομμάτι του assessment.
Στην Ελλάδα υπάρχουν λίγες τέτοιες εταιρείες, με λίγο προσωπικό. Πιο σύνηθες είναι να δουλεύει κανείς ως HR ή σύμβουλος σε εργασιακό πλαίσιο, σε εταιρεία…. Ο οργανωτικός ψυχολόγος έρχεται πολλές φορές συμπληρωματικά στο ρόλο του HR σε μεγάλο βαθμό, σε κομμάτια που δεν τα ξέρει τόσο καλά ο HR, όπως το assessment, well being, feedback, development... Ο Ψυχολόγος έχει μεγαλύτερη εστίαση προσέγγισης στον άνθρωπο σε σχέση με το business κομμάτι του HR, πχ. στην επιλογή του προσωπικού ή την εκπαίδευση και ανάπτυξη προσωπικού, αυτό γίνεται στις μεγάλες εταιρείες.
Στην επιλογή προσωπικού θα προτιμηθεί κάποιος με σπουδές Ψυχολογία και κατεύθυνση HR ή background business που συνέχισε σε HRM;
Η προσέγγισή τους είναι διαφορετική και για αυτό λειτουργούν συμπληρωματικά. Ένα μειονέκτημα που έχουν οι ψυχολόγοι είναι ότι δεν έχουν την αίσθηση του business και γνώσεις κατανόησης αυτού. Δεν μπορούν να καταλάβουν βασικά θέματα στρατηγικής ή οικονομικών που σίγουρα ασχολείσαι και με αυτά σε ένα HR τμήμα.
Ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο οργανωτικός ψυχολόγος;
Οι μεγάλες προκλήσεις είναι να κατανοήσουν και να υιοθετήσουν τη γλώσσα και τη νοοτροπία του business, γιατί δεν τα διδάσκονται στα τμήματα Ψυχολογίας. Για μένα προσωπικά, όταν επέλεξα που θα κάνω τις μεταπτυχιακές μου σπουδές, ολοκληρώνοντας το τμήμα Ψυχολογίας του Παν/μίου Κρήτης, αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό κριτήριο, και για τον λόγο αυτό επέλεξα το Manchester School of Management (σήμερα ονομάζεται Manchester Business School) και όχι ένα τμήμα Ψυχολογίας. Βλέπω ψυχολόγους που δεν μπορούν να «πουλήσουν» τον εαυτό τους σε συνεντεύξεις επιλογής προσωπικού, πόσο μάλλον να πουλήσουν την ίδια την εταιρεία που θα δουλέψουν. Αλλά αυτά είναι και πράγματα που τα μαθαίνεις στο χώρο της εργασίας, εμπειρικά. Το συγκεκριμένο κομμάτι το συναντάμε στο εξωτερικό και βοηθούν σε αυτό οι επαγγελματικοί σύλλογοι ψυχολογίας, με σεμινάρια, προώθηση κτλ. Θα ήταν καλό αν ο ΣΕΨ θα μπορούσε να παρέχει μία τέτοια υπηρεσία στα μέλη του.
Στην ερώτησή μας πώς μπορεί να φανεί χρήσιμος ο οργανωτικός ψυχολόγος στην Ελλάδα της κρίσης, ο κος Νικολάου ανέφερε:
Αν μπεις να δεις στο linkedin υπάρχουν αρκετοί HR managers που έχουν σπουδάσει οργανωτική ψυχολογία. Για το κομμάτι του well being θα συμφωνήσω ότι οι οργανωτικοί ψυχολόγοι είναι χρήσιμοι αλλά πιστεύω ότι δεν είναι μόνο στο χέρι μας… Στην κρίση τα πρώτα πράγματα που κόβονται είναι το HR και το μάρκετινγκ, διαφήμιση κλπ. Δεν μπορείς όμως να κόψεις κάποια βασικά κομμάτια όπως την αξιολόγηση και την εκπαίδευση, ή τελείως τις προσλήψεις... Επίσης ένα κομμάτι που σημειώνει ιδιαίτερη άνοδο στην αγορά αυτή την περίοδο είναι το outplacement. Εκεί βλέπουμε ψυχολόγους να υποστηρίζουν ανθρώπους που έχασαν τη δουλειά τους, μια καθαρά ψυχολογική υπηρεσία που γνωρίζει και στην Ελλάδα μεγάλη ανάπτυξη.
Πώς συνεισφέρει ο οργανωτικός ψυχολόγος στη διασφάλιση της ψυχικής υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων;
Θα έλεγα ότι έχει έναν πιο συμβουλευτικό ρόλο, είτε μέσω ατομικής συμβουλευτικής, είτε με προτάσεις προς την εταιρεία, πχ. για τη στήριξη των εργαζομένων να είναι αποδοτικοί και υγιείς. Ωστόσο δυστυχώς είναι δύσκολες εποχές για να πιέσει κανείς για πράγματα, όπως το work-life balance. Σε άλλες εποχές ο οργανωτικός ψυχολόγος θα μπορούσε να αποδείξει για ποιους λόγους αξίζει να επενδύσει η εταιρεία στην ψυχική υγεία με έρευνες κλπ. αποδεικνύοντας το όφελος και πως η εταιρεία μπορεί να γίνει επιθυμητός εργοδότης. Αν με ρωτάγατε πριν 5-6 χρόνια, ένα από τα πράγματα που ζήταγαν τότε οι απόφοιτοι από τις εταιρείες ήταν αν υπάρχει work-life balance στις εταιρείες που επέλεγαν να δουλέψουν. Είχαν δει τους γονείς τους να υποφέρουν από τις πολλές ώρες εργασίας, δούλευαν σαν τρελοί να βγάλουν λεφτά, και δεν το θέλανε οι ίδιοι γιατί δεν έβλεπαν τους γονείς τους καθόλου. Έτσι ζητάγανε θέσεις εργασίας που να τους δίνουν ευκαιρίες να κάνουν και άλλα πράγματα. Σήμερα εκ των συνθηκών τα παιδιά ζητάνε απλώς μία δουλειά και δυστυχώς θεωρούν πολυτέλεια το work-life balance. Δεν υπάρχει πια μόνο το «έχω ένα ωράριο και το τηρώ».
Σε αυτό το σημείο όμως υπάρχει μία σημαντική διαφορά του οργανωτικού ψυχολόγου από τον HR, επειδή έχει καλύτερη γνώση της επιστημονικής τεκμηρίωσης για το που οδηγούν αυτές οι συνθήκες εργασίας, μπορεί να πείσει καλύτερα σε σχέση με τον HR, γιατί δηλαδή αυτά τα πράγματα είναι σημαντικά και πρέπει να τους δίνουμε έμφαση...
Τέλος αναφορικά με το εργασιακό πλαίσιο και την απήχηση της οργανωτικής ψυχολογίας στο εξωτερικό και για το αν μπορούν να έρθουν παρόμοιες πρακτικές και στην Ελλάδα μας είπε:
Για το εργασιακό πλαίσιο, στον ιδιωτικό τομέα δεν υπάρχει ξεκάθαρο πλαίσιο απαιτήσεων ως προς το τυπικό της υπόθεσης. Ίσως με εξαίρεση την Αγγλία όπου θα δεις ξεκάθαρα να ζητείται άδεια άσκησης επαγγέλματος, αν είναι για θέση ψυχολόγου, το λεγόμενο chartership status. Στην Ελλάδα δεν ισχύει το ίδιο… Σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι το Europsy θα βοηθήσει κυρίως δύο κλάδους, την κλινική και την οργανωτική ψυχολογία. Ειδικά επειδή στην Ελλάδα οι απόφοιτοι ψυχολογίας δεν λαμβάνουν ειδικότητες, θα βοηθήσει πολύ και τους επαγγελματίες. Στο εξωτερικό μετά την κλινική, η οργανωτική ψυχολογία είναι το πιο σημαντικό κομμάτι στο Εuropsy. Κάποιος που θα έχει λάβει την πιστοποίηση, θα του δώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με κάποιον που δεν το έχει. Αλλά αυτό θα αργήσει ακόμα, ώσπου να μαθευτεί η σημασία του στους επαγγελματίες και στο κοινό.
Αναφορικά με το εξωτερικό, υπάρχουν πρακτικές της οργανωτικής ψυχολογίας που μπορούν να έρθουν και στη χώρα μας;
Στην Αγγλία υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα, για να λες ότι είσαι οργανωτικός ψυχολόγος απαιτούνται επιπλέον κριτήρια, εποπτεία, συγκεκριμένες ώρες και αυτό απαιτούν και οι εταιρείες, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με psychological assessment. Στην Αμερική κυρίως βλέπει κανείς οργανωτικούς ψυχολόγους με διδακτορικό, και αυτό φαίνεται και στα συνέδριά τους και στους συλλόγους τους που απευθύνονται κυρίως σε practitioners και λιγότερο σε ακαδημαϊκούς… Γενικά προσωπικά είμαι εναντίον των κανονιστικών πλαισίων. Όσο πιο πολλούς κανόνες βάζουμε, τόσο πιο ιδιόμορφο γίνεται το πλαίσιο εργασίας. Ωστόσο, συμφωνώ πως θα ήταν καλό να μην υπάρχει μόνο η άδεια άσκησης επαγγέλματος του ψυχολόγου.
Ευχαριστούμε θερμά για τον κο Νικολάου που μας αφιέρωσε χρόνο να συζητήσουμε για τον κλάδο της Οργανωτικής Ψυχολογίας, μιας που ο ρόλος της ως εφαρμοσμένος κλάδος είναι ανεξάντλητος και με πολλαπλές εφαρμογές στον χώρο εργασίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου